Hoe je het ook draait of keert: kinderen hebben het vaak heel moeilijk wanneer hun ouders scheiden. Maar hoe ga je daar als gescheiden ouders het best mee om? Welke opvoedingsstijl beschermt je kinderen het meest tegen de negatieve gevolgen van een scheiding? Een aantal wetenschappelijk onderbouwde inzichten…
Een (echt)scheiding is een woelige periode van grote veranderingen. Deze veranderingen kunnen negatieve gevolgen met zich meebrengen voor het welbevinden van kinderen. Eén van de belangrijkste factoren om de eventuele negatieve gevolgen van een (echt)scheiding voor het welbevinden van kinderen te verminderen of voorkomen, is een hoge mate van ouderlijke betrokkenheid, wat zich vaak uit in een effectieve opvoeding (Amato, 2000). Hoewel kinderen dus negatieve gevolgen kunnen ondervinden van een ouderlijke (echt)scheiding, kunnen ouders zelf, door de opvoeding die zij geven, kinderen hier (deels) tegen beschermen.
Opvoeding bestaat volgens Baumrind (1991, 2013) uit twee dimensies, namelijk steun en controle. De steun die ouders geven, verwijst naar de liefde, affectie en warmte die ouders hun kinderen bieden. De controle die ouders geven, verwijst naar de grenzen die ouders stellen aan hun kinderen en in hoeverre ze grensoverschrijdend gedrag van hun kinderen bestraffen. Deze twee dimensies combineert Baumrind (1991, 2013) tot vier opvoedingsstijlen: democratische ouders die veel steun en controle geven, autoritaire ouders die weinig steun maar veel controle geven, verwennende ouders die veel steun maar weinig controle geven en onbetrokken ouders die weinig steun en controle geven. Het is de democratische opvoedingsstijl die volgens Baumrind (1991, 2013) te verkiezen is als meest effectieve opvoedingsstijl, omdat deze opvoedingsstijl het welbevinden van kinderen het meest ten goede zal komen.
Opvoedingsstijlen na echtscheiding
De vier theoretische opvoedingsstijlen zoals deze benoemd zijn door Baumrind (1991, 2013) zijn ook in de praktijk terug te vinden bij Vlaamse ouders, zo blijkt uit onderzoek [1] (Bastaits, Ponnet, Van Peer & Mortelmans, 2015). Zowel vaders als moeders kunnen een democratische, autoritaire, verwennende of onbetrokken opvoedingsstijl hanteren. Toch vinden we hierbij verschillen tussen gehuwde en gescheiden ouders (zie figuur 1). Zo hebben gescheiden moeders vaker een onbetrokken of een democratische opvoedingsstijl dan gehuwde moeders. Gescheiden vaders blijken ook vaker een onbetrokken opvoedingsstijl te hanteren dan gehuwde vaders. Tevens zijn zij vaker verwennend dan gehuwde vaders. Ook tussen gescheiden moeders en vaders onderling bestaan er verschillen naar opvoedingsstijl. Gescheiden moeders hebben vaker een democratische of autoritaire opvoedingsstijl waar gescheiden vaders vaker een onbetrokken maar vooral vaker een verwennende opvoedingsstijl vertonen (Bastaits, Van Peer & Mortelmans, 2013).
Dat een kind geen tekenen van depressie, angst of extern probleemgedrag vertoont, wil nog niet zeggen dat het zich daarom goed voelt.
Opvoedingsstijlen en het welbevinden van kinderen
Deze verschillende opvoedingsstijlen van gescheiden ouders hebben ook gevolgen voor het welbevinden van het kind. Hoewel Baumrind (1991, 2013) een democratische opvoedingsstijl naar voren schuift als de meest effectieve opvoedingsstijl om het welbevinden van kinderen te stimuleren, blijkt dit in de praktijk sterk af te hangen van de wijze waarop het welbevinden van kinderen gedefinieerd wordt. Traditiegetrouw bestudeert men voornamelijk negatieve indicatoren van welbevinden, zoals depressie, angstgevoelens en extern probleemgedrag. Dat een kind geen tekenen van depressie, angst of extern probleemgedrag vertoont, wil echter nog niet zeggen dat het zich daarom goed voelt. Een recente stroming van onderzoek naar het welbevinden van kinderen focust bijgevolg op positieve indicatoren van welbevinden, zoals zelfwaardering en levenstevredenheid.
Vlaams onderzoek naar de beschermende rol van opvoeding bij een ouderlijke scheiding richt zich ook sterk op deze positieve indicatoren van welbevinden. Voor de zelfwaardering van kinderen na een ouderlijke scheiding is het inderdaad zo dat het hebben van een democratische moeder en/of een democratische vader een positieve impact heeft (Bastaits, Ponnet & Mortelmans, 2014), wat overeenkomt met de verwachtingen van Baumrind (1991, 2013). Voor de levenstevredenheid van kinderen na een ouderlijke scheiding blijkt het echter vooral van belang om betrokken te zijn bij de opvoeding, zowel voor moeders als voor vaders. Resultaten uit regressieanalyses (Bastaits, Ponnet & Mortelmans, 2014) tonen immers aan dat kinderen van gescheiden ouders een hogere levenstevredenheid hebben wanneer ze een verwennende, autoritaire of democratische moeder hebben. Ook het hebben van een verwennende, autoritaire of democratische vader komt de levenstevredenheid van kinderen ten goede. De beschermende rol van opvoeding na een (echt)scheiding verschilt dus sterk. Als gescheiden ouders de levenstevredenheid van kinderen willen stimuleren, mogen ze vooral geen onbetrokken opvoedingsstijl hanteren, terwijl enkel een democratische opvoedingsstijl de zelfwaardering van het kind ten goede komt (zie figuur 2). [2]
Bij kinderen van gescheiden ouders is vaderlijke steun even belangrijk voor de levenstevredenheid en zelfwaardering van het kind als de moederlijke steun.
Hoewel de opvoedingsstijlen van gescheiden moeders en vaders kunnen verschillen, blijkt hun impact op de levenstevredenheid en zelfwaardering van hun kind gelijkwaardig. Dit is echter niet zo voor gehuwde ouders: daar blijkt vooral de opvoedingsstijl van de moeder van belang voor de levenstevredenheid en zelfwaardering van het kind. Dit gelijkwaardige belang van de opvoedingsstijl van gescheiden moeders en vaders werd verder uitgediept in een vervolgonderzoek (Bastaits & Mortelmans, 2014). Hoewel daarbij vertrokken werd van de dimensies van opvoeding, d.w.z. steun en controle, kwam ook hieruit naar voren dat de steun van gescheiden moeders even belangrijk is als de steun van gescheiden vaders, met het oog op het welbevinden van kinderen (opnieuw gemeten als levenstevredenheid en zelfwaardering). Dit resultaat bleef zelfs overeind over de verschillende verblijfsregelingen heen. Zowel voor kinderen in verblijfsco-ouderschap als voor kinderen met een residentiële moeder en een niet-residentiële vader blijkt dat de vaderlijke steun even belangrijk is voor de levenstevredenheid en zelfwaardering van het kind als de moederlijke steun. Voor controle werd er geen significante impact op de levenstevredenheid of de zelfwaardering van het kind gevonden.
Besluit
Gegeven de functie van opvoeding als beschermende factor voor het welbevinden van kinderen na een ouderlijke scheiding, is inzicht verwerven in de opvoeding van gescheiden ouders en de impact hiervan op het welbevinden van kinderen in Vlaanderen erg belangrijk. Bovengenoemde resultaten tonen aan dat gescheiden moeders en vaders er verschillende opvoedingsstijlen op na houden. Daarbij zijn gescheiden moeders vaker democratisch en autoritair, terwijl gescheiden vaders vaker verwennend en onbetrokken zijn. Hoewel de democratische opvoedingsstijl theoretisch beschouwd wordt als de beste beschermde factor voor het welbevinden van kinderen, zien we dat dit sterk afhangt van de indicator van dit welbevinden. Deze veronderstelling klopt inderdaad wanneer het gaat over de zelfwaardering van kinderen, maar voor de levenstevredenheid van kinderen is het vooral belangrijk om betrokken te blijven bij de opvoeding na scheiding en geen onbetrokken opvoedingsstijl te hanteren. Deze bevindingen gelden zowel voor moeders als voor vaders. Bovendien blijkt de impact van de opvoeding door gescheiden moeders en vaders op het welbevinden van het kind ook even belangrijk, ook al verschillen zij naar opvoedingsstijl en –dimensie. Kortom, zowel moeders als vaders kunnen het welbevinden van kinderen beschermen tegen de negatieve gevolgen van een ouderlijke scheiding door in hoge mate betrokken te blijven bij de opvoeding van de kinderen.
[1] Hiertoe werd een latente klasse analyse uitgevoerd op een subsample van de dataset “Scheiding in Vlaanderen – Siv”.
[2] In Figuur 2 wordt enkel de richting van de significante regressiecoëfficiënten weergegeven.
Meer lezen?
Bastaits, K., & Mortelmans, D. (2014). Does the parenting of divorced mothers and fathers affect children’s well-being in the same way? Child Indicators Research, 7, 351-367.
Bastaits, K., Ponnet, K. & Mortelmans, D. (2014). Do divorced fathers matter ? The impact of parenting styles of divorced fathers on the well-being of the child. Journal of Divorce and Remarriage, 55, 363-390.
Bastaits, K., Ponnet, K., Van Peer, C., & Mortelmans, D. (2015). The parenting styles of divorced fathers and their predictors. Journal of Social and Personal Relationships, 32, 557-579.
Bastaits, K., Van Peer, C., & Mortelmans, D. (2013). Ouderlijke opvoedingsstijlen na echtscheiding. In M. Corijn en C. Van Peer (Eds.), Gezinstransities in Vlaanderen (309-330). Brussel: Studiedienst van de Vlaamse Regering, SVR-Studie 2.
