Tuinen lijken alsmaar meer op elkaar en zijn saaier en kleurlozer dan ooit. Tijd voor verandering, vindt PXL-lector Groenmanagement Kathleen De Clercq in een opiniestuk.
Thuis
Je kent zeker ‘Nergens beter dan thuis’, de slogan die we intussen meer zingen dan uitspreken dankzij de alom bekende soap. Of de zegswijzen ‘oost, west, thuis best’, ‘zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens’ en ‘het mooiste aan weggeweest zijn is het thuiskomen’.
Ons Nederlands heeft heel wat zegswijzen met ‘thuis’. Logisch, want we zijn dagelijks ‘thuis’. Wat ‘thuis’ voor jou betekent, is iets anders dan voor mij of voor je buurman, al is er daartussen misschien maar zes meter afstand. Thuis is iets unieks en hoe uniek dat is, dat bepaal je zelf.
Tuin
Als je geluk hebt, hoort er bij je huis een tuin of een buitenruimte. Als je geen eigen buitenruimte hebt, dan is er hopelijk wel een mooie publieke ruimte in de buurt waar groendeskundigen voor een inrichting hebben gekozen die jou dat thuisgevoel bezorgt.
Saai, onopvallend, betekenisloos
Maar we keren even terug naar de tuin bij je huis, want die tuin bepaalt mee het karakter van je thuis. Of omgekeerd: de tuin straalt het karakter van thuis uit. Je kan je tuin zo inkleden dat de planten en de inrichting aansluiten bij wie jij bent, bij hoe je daar woont.
Een kortgemaaid gazon, een haag, een boom: het zijn maar enkele klassieke mogelijkheden. Veel tuinen lijken vandaag op elkaar en zijn in hoofdzaak functioneel: een oprit naar de garage, een pad naar de voordeur, een draadafsluiting of haag op de grenzen. Je zou er zomaar voorbijrijden. Is dat hoe jouw leven is, hoe jouw thuis is? Saai, onopvallend en betekenisloos?
Magnolia
Anders is het als je ooit ervoor koos een magnolia te planten. Deze boom of grote struik heeft als Nederlandse naam ‘beverboom’, maar meestal kennen we hem beter onder de foutieve naam ‘tulpenboom’. Roze naar boven gerichte tulpvormige bloemen in grote hoeveelheden tooien de machtige boom of struik. Als hij in bloei staat en mensen rijden aan je huis voorbij, dan hebben ze de boom gezien: ze zien jouw thuis.
De meeste van de grote exemplaren die we nu zien in voortuinen – vaak bij witte villa’s – zijn aangeplant in de jaren 70 of 80, toen plantenpostorderbedrijf Bakker met overdreven gekleurde promoblaadjes zijn klanten wist te overtuigen om planten per post te laten leveren. Een kleine plant kwam aan en na het planten was het wachten geblazen. En hopen op de bloemen.
In die jaren kon die bloei wel eens tegenvallen. Als de boom in zwellende knop stond of net was opengegaan in maart, dan kon het wel eens vriezen, waardoor de bloemen in een nacht tijd bruin werden en afvielen. Dan duurde het weer een jaar tot een hopelijk mildere maart of april.
Mildere maanden
Die mildere maanden maart en april hebben we gekregen. Of ondergaan we nu, want het klimaat verandert. Jaar na jaar bloeien de roze magnolia’s nu zonder te snel bruin te worden en ze groeien uit tot volwassen exemplaren, want de eigenaars zijn inmiddels zijn zelf al vaak 70 à 80 lentes oud.
Die eigenaars zijn wat toleranter en verdraagzamer geworden; ze relativeren misschien ook al beter de vallende bladeren in de herfst en ze waarderen de natuurlijke groei van de soort. Ze duwen hem niet in een keurslijf via snoei.
Herkenningspunt
Misschien – het is niet onderzocht – zien ze de magnolia (in bloei, maar ook daarna) als een markering, een herkenningspunt. De boom is bij hun huis gaan horen zoals zij erbij horen. De boom heeft daardoor niet alleen een sierwaarde, maar is ook letterlijk en figuurlijk gekoppeld aan thuiskomen.
De Nederlandse zanger Danny Vera bezingt in zijn lied ‘Rollercoaster’ wat de magnolia voor hem betekent. Hij schreef het lied na een jaar van tegenslagen waarin alles erg vergankelijk leek te worden. Maar de bloeiende magnolia inspireerde hem en liet hem zien dat er reden was om vooruit te denken en te willen. Ik heb zelden een plant zo mooi bezongen gehoord. Of het zou ‘De roos’ van Ann Christy moeten zijn.
Een nieuw verhaal
Een boom planten met een symbolische reden is fijn: je creëert als het ware een nieuwe betekenis, een nieuw verhaal dat je kan overdragen aan je kinderen. En aangezien bomen veel ouder kunnen worden dan mensen, kunnen je kleinkinderen of neven en nichtjes misschien ook nog wel een generatie verder met dat verhaal.
Welke boom dat is, kan je bepalen vanuit verschillende invalshoeken. Misschien moet je boom schaduw geven of heel veel vruchten; elke reden is goed om te planten. Specifiek wat magnolia’s betreft, hoor je wel eens van ecologen dat deze boom er te ‘kunstmatig’ uitziet en te ver verwijderd is van de inheemse boomsoorten.
Inheems
Inheems zijn die soorten die na de laatste ijstijden – ongeveer 10.000 jaar geleden – zonder toedoen van de mens weer in onze contreien spontaan tot ontwikkeling kwamen. Eiken, linden, berken, beuken, olmen, essen, elzen: dat zijn de namen die je dan mag verwachten. Ze zijn cruciaal voor de biodiversiteit.
Magnolia’s groeiden lang vóór de ijstijden in wat we nu Europa noemen. Fossielenkenners kunnen dat beamen. Magnolia’s slaagden er echter na de ijstijden niet in om spontaan terug hun weg te vinden naar Europa. Doordat de plantenverzamelaars magnolia’s en vele andere soorten importeerden vanuit China of Noord-Amerika en toepasten in plantentuinen bij universiteiten of in een plantencollectie in een kasteeltuin, konden we onze kennis en onze tuinen verrijken.
200 jaar and going strong
Zo gebeurde dat in 1820 met de Magnolia x soulangeana, de soort die nu de show steelt in voortuinen, waar hij volwassen mocht worden en mocht thuiskomen. Tweehonderd jaar dus is de soort inmiddels al in Europa en ik denk dat ze ondertussen de taal wel spreekt.
Bovendien doet de soort het goed in ons veranderend klimaat, soms zelfs beter dan bepaalde inheemse soorten die in stedelijke omgeving bezwijken onder hitte of droogte. Magnolia’s als ‘kunstmatig’ afdoen is wat mij betreft te kort door de bocht.
Met verstand
‘Bomen kiezen doe je met verstand’: dat is het uitgangspunt van de laatste jaren voor de groenkenners. Daarvoor hanteren we tabellen en gegevens zoals de bodemsoort, de zuurtegraad, het aantal uren zon, de aantrekkelijkheid voor bijen, voor vogels enz. En dat is zeker goed om duurzame keuzes te maken in het kader van de klimaatverandering. Bomen en struiken kunnen maar verkoelen, lucht zuiveren, wind breken, nestgelegenheid bieden enz. als ze in goede omstandigheden tot volwassenheid kunnen komen.
Als het echter over bomen of struiken bij je huis gaat is er een doorslaggevende factor die niet in tabellen te vatten is, waar nauwelijks of geen onderzoek rond is gedaan, en dat is wat die boom voor jou betekent. Wat doet die boom of struik met ons huis en de plaats waar we ons thuis willen voelen? Wel, laat de magnolia nu net zo’n plant zijn die ‘iets’ doet met een mens.
Uitstraling van weleer
Niet alleen de magnolia, ook veel andere soorten gaven onze tuinen vroeger veel uitstraling. Uitstraling die niet gepikt was uit een glossy tuinmagazine, van een afgelikte website van dé tuinarchitect der tuinarchitecten of van Pinterest, maar die vanuit de persoonlijke goede smaak kwam.
Het waren de beplantingen die boeren rond hun erf aanbrachten, gekregen van een andere boer die de plant bijvoorbeeld door aflegging had gekweekt. Denk aan Japanse kwee, boerenjasmijn, rode ribes, seringen, bruidsbloem, Chinees klokje of de wijnknoppenstruik. Op zondagnamiddag na de noen als ‘ontspanning’ schoffelde de boer een beetje in ‘zijne bloemenhof’ want een boer was een landbouwer; dat was wat hij het beste kon.
Landschap bouwen deed hij niet alleen op zijn akkers, weilanden en boomgaarden, hij deed het ook rond zijn huis, zijn thuis. Dat deed hij omdat hij woonde waar hij werkte en omdat hij door de zorg voor zijn dieren niet ver weg kon. Het kon dus maar beter aangenaam zijn om thuis te zijn.
Tuininfluencer
Als je denkt dat jouw thuis nog wat tuin kan gebruiken, vergroot dan je kennis en blijf niet steken bij wat iedereen in de straat al heeft: Pennisetum of lampenpoetsergras, hortensia’s met grote witte bollen (Annabelle) of een valse christusdoorn als boom.
Neen, verruim je kennis, durf te proberen, markeer je huis, wees de tuininfluencer van de straat. Maak je tuin rijk aan soorten, rijk aan kleuren en geuren, rijk aan verhalen, verban de saaiheid. Zeg aan je buren ‘waar de magnolia staat, daar staat ook de koffie klaar’ want ‘nergens beter dan thuis’. Als ze vragen waarmee ze je een plezier kunnen doen, antwoord dan: ‘Met een scheutje van een plant die ik nog niet heb.’
Ont-saaien
Dit jaar is ‘thuis’ het thema van erfgoeddag op 21 april. Tegen dan zijn de magnolia’s waarschijnlijk uitgebloeid. Dat kan geen kwaad want misschien heb jij wel een bloemkornoelje (Cornus kousa) of ontluiken de eerste knoppen van je diep paarse sering met de ronkende naam ‘Syringa vulgaris ‘Anndenken an Ludwig Späth’ die voor jou ‘thuis’ markeren. Saaiheid is niet te gast in jouw tuin als je terug durft kiezen voor variatie in struiken en bomen. Daarmee maak je niet alleen jezelf gelukkig, maar je hele buurt.
Op 31 mei is het Europese burendag. Heet hen welkom in jouw tuin. Het plantseizoen is nog volop bezig, dus op naar het plantencentrum voor een versterking van jouw thuisgevoel, of naar Bokrijk Botaniek op 1 mei. Of leuker nog: ga op ruiltocht bij je buren of op de plantenruilbeurs op Paasmaandag in Godsheide. Maak er een kleurrijk, smaakvol, geurend en vooral ‘ont-saai-d’ tuinjaar van en vind het genot van het ‘buitenzetten van de bloemetjes’.
Contact: kathleen.declercq@pxl.be
Dit opiniestuk leidde ook tot een reportage op TVLimburg in het journaal van 18 maart 2024.
