De spellingcorrector uw vriend? Dan toch een vriend die u bij voorkeur met een gezonde portie achterdocht bekijkt: nu eens misleidt hij, dan weer houdt hij informatie achter. Maar als je hem een beetje kent, kan hij je wel nuttige diensten bewijzen…
Vorige week zat er in mijn les een student achter zijn laptop die net de volgende zin op zijn scherm getoverd had: “Het product dat we aanbieden, word volledig gelasercut in Makerspace @ PXL/UHasselt“. Uiteraard zullen velen hierin een dt-fout ontwaren (word in plaats van wordt), maar de student in kwestie was er niet zo zeker van: “Waarom onderstreept de spellingcorrector dat dan niet als een fout, meneer?“. Antwoord: omdat onze vriend de spellingcorrector een vriend met heel wat gebreken is. Zeven redenen voor gezonde achterdocht (en drie redenen om je spellingcorrector toch af en toe te vriend te houden).
De spellingcorrector misleidt (want rood is lang niet altijd fout)
De rode karteltjes die de spellingcorrector onder uw woorden trekt, zijn op z’n zachtst gezegd misleidend. Rood doet u met een bang hartje terugdenken aan uw schooltijd, toen strenge leerkrachten uw overhoringen, toetsen en examens met een rode pen te lijf gingen, daarbij alles door- of onderstrepend wat fout was.
En laat daar nu net het probleem liggen: rood bij een spellingcorrector staat niet synoniem voor ‘fout’, maar voor ‘opletten geblazen’. Het betekent hooguit iets als ‘ik, spellingcorrector, verklaar plechtig dat ik mijn hele woordenschatdatabank heb doorzocht en dit woord niet terugvind’. Gevolg daarvan: nogal dubieuze inconsequenties. Halvefinalepartij kent hij (en blijft dus terecht maagdelijk blank), halvefinaleticket staat niet in de lijst en wordt (enigszins misleidend, want wel degelijk correct gespeld) in het rood onderstreept.
1. Hij onderstreept al te vaak gewone, correct gespelde woorden.
Wat hebben emoticon, cocreatie, whatsappen, samengezet en start-ups met elkaar gemeen? Wel, ze staan alle vijf in het elektronische Groene Boekje en toch worden ze – om een of andere reden – onderstreept door uw MS Word-spellingcorrector. Ook andere woorden die nauwelijks of geen twijfel zaaien – bouwcollega, rekenskills of taaltip – ontsnappen niet aan een rood kleurtje. Resultaat: u twijfelt, denkt dat het woord fout geschreven is en kiest mogelijk een andere, minder accurate formulering. Wie weet met een echte taal- of spelfout erin…
2. Taalcreativo’s zijn niet welkom.
Een spellingcorrector is (net als een computer) in essentie binair:
• ‘het woord staat in mijn databank’ = ik duid niets aan
• ‘het woord ontbreekt in mijn databank’ = ik onderstreep in het rood
Wilt u dus zelf een supercreatieve nieuwvorming maken en het hebben over een deweveriaans democratieconcept of de mediabrede vtm’isering, dan is (ondanks de correcte spellingvormen) een rodepennenlading uw deel. Supercreatieve, taalcreativo’s en rodepennenlading zijn trouwens ook te creatief voor onze vriend: hij onderstreept ze evenzeer.
Rood bij een spellingcorrector staat niet synoniem voor ‘fout’, maar voor ‘opletten geblazen’.
3. Nu en dan trekt hij onze noorderburen voor.
Soms laat onze vriend de spellingcorrector zien dat hij in de eerste plaats rekening houdt met de woorden van zijn grootste geldschieters, de Nederlanders. Tosti? Geen probleem. Stoemp? Rode onderstreping. Ook Vlaams getinte woorden als bachelorproef (nochtans in het Groene Boekje), labojas of eindejaarslijstjes krijgen een rood jasje.
4. Hij is overijverig.
Bloemiste, linguïste: je overijverige spellingcorrector scherpt z’n rode pen, wellicht omdat hij ervan uitgaat dat je niet een vrouwelijke persoon, maar een meervoudsvorm (bloemisten en linguïsten) voor ogen hebt. Bij advocate of kinesiste blijft z’n rode inkt dan weer achterwege.
In een zin als “Barcelona wint omdat het het meest complementaire team heeft” onderstreept de corrector het tweede het. Een beetje voorbarig, want die zin is perfect in orde.
De spellingcorrector houdt informatie achter (want ‘zonder rood’ betekent niet noodzakelijk ‘juist’)
Een nogal wijdverbreid idee: mijn spellingcorrector leest alles na, dan hoef ik het toch niet meer te doen?
Toch niet dus. Want als rood niet noodzakelijk ‘fout’ is, geldt ook het tegenovergestelde: blanco – zonder onderstrepingen – is niet noodzakelijk ‘juist’. Het tekstje hierboven is minstens 10 jaar oud, maar weerstaat de spellingcorrectortest ook in 2016 met glans: geen enkele onderstreping…
5. Veel dt-fouten blijven onder de radar.
Het gebeurd geregeld dat dt-fouten in een zin blijven staan. En dat geld voor nogal wat werkwoorden. Zoals in de vorige twee zinnen, bijvoorbeeld, waarin onze vriend de spellingcorrector helemaal niet protesteert. Reden? Hij kent gebeurd en geld als mogelijke woorden en ziet dus ook geen noodzaak om die te markeren, ook al had er gebeurt en geldt moeten staan. De enige dt-fouten die hij er met zekerheid weet uit te filteren, zijn onbestaande woordbeelden als gepakd, wandeldt of beantwoort.
Toegegeven, de recentere spellingcorrectors zijn al iets slimmer. Ze zijn uitgerust met een extra grammaticacontrole (met blauwe onderstrepingen) en houden beperkt rekening met de zinscontext, maar ook dan blijven dt-fouten nog vaak onder de radar.
6. Samen stellingen hoeven voor een spelling corrector niet aan elkaar.
Zoals al uit bovenstaand gedichtje bleek: onze vriend is niet echt sterk in samenstellingen. Boeken bestaat en kast ook, dus is boeken kast voor hem prima. Of appel boom. Of bouw collega. Gek eigenlijk: het correcte bouwcollega wordt onderstreept, bij het foutieve bouw collega blijft onze vriend stil…
7. Hij houdt geen rekening met de context.
Aansluitend bij wat al eerder gezegd is: onze vriend denkt – zelfs in de modernere correctorversies – nogal contextloos. “Ik heb hart gelachen”? Geen onderstreping. “De map licht op de tafel”? Evenmin een probleem. Speling corrector? Er is inderdaad nog heel wat speling voordat hij dit soort contextgebonden fouten opmerkt…
Ook het tegenovergestelde geldt: blanco – zonder onderstrepingen – is niet noodzakelijk ‘juist’.
De spellingcorrector: soms toch een goede vriend
Conclusie: we schakelen de spellingcorrector beter uit? Bwa, toch niet. Want als je een beetje weet hoe onze vriend denkt en redeneert (zie hierboven), dan kan hij je toch wel nuttige diensten bewijzen.
1. Hij is een meester in het opsporen van tikfouten.
Schreef je bljidschap in plaats van blijdschap? Of koorstig in plaats van koortsig? Je spellingcorrector attendeert je erop, vliegensvlug.
2. Tweemaal hetzelfde woord? Hij ziet het.
Staat in je tekst dat je “volgende maand misschien naar naar Australië moet”, ook dan is hij de eerste om je te waarschuwen dat je in je zin twee keer hetzelfde woord (naar) vlak achter elkaar hebt gebruikt. (Zie wel puntje 4 als kanttekening hierboven.)
3. Hij helpt je in echte twijfelgevallen.
Twijfel je al schrijvend of het apartement dan wel appartement is (met twee p’s dus) of hoe je déjà vu schrijft, dan helpt hij je snel voort en zet hij de letters en accentjes helemaal goed. Met de autocorrect-optie ingeschakeld schrijft hij het zelfs in jouw plaats. Dit werkt – zoals gezegd – wel alleen bij woorden die maar één juiste spellingvariant hebben (lees: niet voor de meeste dt-gevallen en ook niet voor samenstellingen).
Conclusie?
Als je weet wat je aan hem hebt, is de spellingcorrector toch vaak handig. Bedenking wel, ten persoonlijken titel: wordt het niet stilaan tijd dat de softwareontwikkelaars onze vriend de spellingcorrector in een ander kleurtje steken? Suggestie: donkerbruin, zoals in ‘ik heb een donkerbruin vermoeden dat die spelling niet klopt’. Als dat al een beetje kan helpen om de misverstanden weg te werken – rood is niet noodzakelijk fout en blanco is niet noodzakelijk juist – dan zijn mijn studenten alvast al een heel eind vooruit geholpen…
Frank Joosten schrijft wekelijks een korte taaltip die via e-mail naar PXL-studenten, -docenten en andere geïnteresseerden verstuurd wordt. Wil je die taaltip ook ontvangen, stuur dan een kort mailtje naar frank.joosten@pxl.be
