Wat is ondernemerschap en hoe stimuleer je het bij onze toekomstige ondernemers? Kunnen kunstenaars en ontwerpers hier als voorbeeld dienen? Passie als basis voor ons huidige denken rond ondernemerschap…
Soms komen we vreemde dingen tegen in ons onderwijs. Het ene moment word je als docent/lesgever geconfronteerd met een verzameling van competenties die voor elke student netjes afgevinkt zouden moeten zijn op het moment dat hij zijn opleiding succesvol beëindigt. Het andere moment wordt je gevraagd om personen te vormen tot individuen die elk op hun eigen toch o-zo-andere-manier in het leven kunnen staan. Pedagogen leren ons dat in theorie deze twee benaderingen vrij gemakkelijk combineerbaar zijn: ‘de competenties zijn dezelfde maar de weg ernaartoe of de manier waarop ze tot uiting komen kan anders zijn’, zo luidt het dan. De praktijk is dikwijls anders…
Het is sowieso het geval dat studenten die uitstromen uit een opleiding méér zijn dan het geheel van competenties die ze tijdens hun opleiding behaalden. Ik denk dat niemand daar twijfels over heeft. Maar wat is dat ‘meer-zijn’? En is datgene wat er dan nog bijkomt niet minstens even belangrijk? Misschien zelfs belangrijker? Misschien moeten we binnen het onderwijs, als vormers van personen, ook daar aandacht aan besteden tijdens onze opleidingen?
Lego
Mijn zoon is een grote fan van lego. Wanneer ik hem zie grabbelen in de grote doos vol blokjes, moet ik denken aan het productiesysteem voor al deze blokjes. Ieder blokje moet ooit van de lopende band af gerold zijn, de nodige functionaliteit in zich dragend om op basis daarvan ergens perfect te passen in een groter geheel. Vanwege de modulariteit in het systeem zou ieder blokje zelfs op meerdere plaatsen kunnen terechtkomen, zolang het maar lego is …
Vanuit de overheid is er een grote vraag naar het opleiden tot ondernemers. Kunnen we studenten opleiden tot goede ondernemers (‘om het even welk probleem zouden ze moeten kunnen oplossen’) als we ze louter opleiden tot legoblokjes met voorgedefinieerde functionaliteiten? Zijn de problemen die opgelost kunnen worden door het zorgvuldig bij elkaar brengen van legoblokjes niet impliciet al eerder opgelost door deze voorgedefinieerde functionaliteiten? Kan hierdoor dan wel om het even welk probleem opgelost worden?
Ondernemerschap als extra competentie
Binnen het onderwijs is de oplossing die hiervoor soms al te snel naar voren wordt geschoven, het toevoegen van ondernemerschap als bijkomende competentie. Het is als het ware het toevoegen van een extra uitstulping boven op het legoblokje, waardoor de extra functionaliteit ‘ondernemerschap’ toegevoegd wordt. Kan hierdoor dan wel om het even welk probleem opgelost worden? Over welk soort van problemen hebben we het dan eigenlijk? En zijn dit de problemen waar we echt wakker van liggen?
Kunstenaars zijn ondernemers, in de beste zin die dat woord kan hebben.
Ondernemerschap is een raar iets. Ondernemers worden niet altijd positief voorgesteld. Soms zijn ondernemers grootgeldverdieners die louter uit eigenbelang opereren en daarvoor om het even wat willen doen. Sowieso wordt ondernemerschap al te vaak gepositioneerd binnen het economische domein. Maar misschien moeten we op een andere manier kijken naar ondernemerschap? Misschien heeft ondernemerschap meer te maken met de persoonlijke insteek die er boven op de behaalde competenties bij komt? Misschien heeft het wel te maken met ieders persoonlijke en hoogst individuele manier om voor zichzelf problemen te formuleren? Problemen die niet voorzien kunnen worden vanuit de functionaliteit die impliciet vervat zit in het competentieprofiel, maar échte, hoogstpersoonlijk geformuleerde problemen? Hier komen we heel dicht bij het positievere beeld dat we soms van ondernemers hebben: dat van de gepassioneerde volgers van een eigen idee.
Eigen ideeën en visies
Wanneer we ondernemerschap op deze manier benaderen, is de vraag vanuit de overheid naar meer ondernemerschap een logische vraag. Ondernemers zijn dan niet louter diegenen die zich op basis van een zelfstandigenstatuut in leven kunnen houden, maar eerder diegenen die gepassioneerd willen realiseren vanuit de individueel geformuleerde problemen. In die zin zouden ook werknemers binnen een organisatie ondernemend kunnen zijn (de manier waarop gepassioneerd gerealiseerd wordt, is immers niet belangrijk). In die zin zouden zelfs kunstenaars ondernemend kunnen zijn? In die zin zijn kunstenaars misschien zelfs de ondernemers bij uitstek?
Vertaald naar de manier waarop opleidingen dienen vormgegeven te worden, komt dan het onderzoekend experimenteren van de student in zijn volle glorie naar voren. Leidend hierbij is dan niet meer een set van gesloten leerresultaten (of competenties) maar eerder een set van open vormingsdoelen (processen). Het gaat dan immers niet meer om het installeren van een reeks van vaste functionaliteiten, maar eerder het zelf ontwikkelen van een houding of een proces dat studenten in staat stelt het heft in handen te nemen. Het moet de studenten in staat stellen om eigen ideeën en visies te ontwikkelen en de juiste weg te zoeken om die ideeën en visies te realiseren. Of dat dan in dienstverband gebeurt of als zelfstandige, doet niet ter zake. Ze blijven in alle opzichten ondernemer. Ze worden personen.
De vraag is niet zozeer hoe we de toekomstige kunstenaars ondernemerschap kunnen bijbrengen, maar eerder hoe we toekomstige ondernemers het kunstenaarschap kunnen bijbrengen…
Geen voorgedefinieerde problemen
Stel dat ondernemerschap op deze manier een invulling zou kunnen krijgen: wat zijn dan concrete consequenties voor ons onderwijs? Gezien de mogelijke rol van de kunstenaar als prototype voor dit soort van ondernemer-zijn, moet er misschien even gekeken worden naar het kunstonderwijs? Binnen PXL-MAD zijn bachelor- en masterproeven inhoudelijk open. Werken met voorgedefinieerde problemen voor de studenten veronderstelt dat de benodigde functionaliteiten al gekend zijn, waardoor het probleem al geen probleem meer is voordat het nog maar opgelost kon worden. Vandaar dat de problemen vanuit de onderzoekende student zelf moeten komen en dat het formuleren ervan vanuit het subject het belangrijkste aspect is. Het ontwikkelen van dit soort houdingen kan een goede basis verschaffen voor ondernemers in deze brede zin van het woord.
Verder wordt er binnen PXL-MAD bij de beoordelingen steeds rekening gehouden met vormingsdoelen (het persoonsvormingsproces) en niet enkel met een vaste set van gesloten leerresultaten. Het is op deze manier dat ondernemende, gepassioneerde studenten zich kunnen onderscheiden van de andere studenten. Het is daarbij dus steeds belangrijk de student niet enkel af te meten aan een vaste set van criteria, maar ook aan de openheid van de zelf ontwikkelde houding/visie ten opzichte van de wereld. Hoe fungeren ze als persoon en hebben ze zelf zicht op wie ze zijn?
Kunstenaars zijn ondernemers, in de beste zin die dat woord kan hebben, namelijk als personen die in staat zijn een eigen visie/passie te ontwikkelen en deze te realiseren op een manier die past bij de persoon zelf. De vraag is dus niet zozeer hoe we de toekomstige kunstenaars ondernemerschap kunnen bijbrengen, maar eerder hoe we toekomstige ondernemers het kunstenaarschap kunnen bijbrengen…
