Hoe kan je meertalige leerlingen taalgevoeliger maken voor de Nederlandse taal door tegelijkertijd in te zetten op hun muzische talenten en interesses? Dat is de kernvraag in Taalduiken en artisticuleren, een inspirerend boek over ontwikkelingsgericht en muzisch taalonderwijs, het resultaat van een mooie samenwerking tussen Hogeschool PXL, Haute Ecole de la Ville de Liège (HEL) en Bal Spécial vzw. Karen Reekmans (PXL-Education) licht alvast een tip van de sluier op en presenteert drie tips.
In het kader van het tweejarige onderzoeksproject ‘Ontwikkelingsgericht en muzisch taalonderwijs in meertalige basisscholen met schooltaal Nederlands’ werkten heel wat collega’s en junior-collega’s van PXL-Education, PXL-Music en PXL-MAD School of Arts samen met hun Waalse collega’s enthousiast mee aan zeven inspirerende workshops. Met veel ‘goesting’ werden meertalige kinderen daarin gestimuleerd om samen een lied te schrijven, een pop te ontwerpen of een idee te verbeelden in drama en beweging. Maar hoe je dat precies, meertalige kinderen op een muzische manier een taal laten leren? Drie tips…
Tip 1: Creëer een veilige omgeving die houvast biedt, zodat kinderen zich geen zorgen hoeven te maken of ze de creatieve opdracht durven aan te gaan.
In een meertalige klas is het vaak een hele uitdaging om een duidelijke instructie te geven die leerlingen stimuleert om samen te werken aan een gemeenschappelijk muzisch doel en zelf oplossingen te zoeken voor uitdagingen die ze aangaan. De meertalige kinderen moeten snel herkennen wat van hen wordt verwacht. Creëer een taalbad door met zo weinig mogelijk woorden een instructie te geven waarbij muzische impulsen het taalbegrip ondersteunen. Persoonlijke ervaringen en herkenbare voorwerpen helpen meertalige leerlingen om de omgeving te ontcijferen en er betekenis aan te geven. Het gebruik van herkenbare elementen uit de omgeving is een indirecte, maar bewuste metacognitieve taalstrategie die vaak wordt toegepast voor taalstimulering. Ook herhalingen in de workshop verhogen de herkenbaarheid, omdat lichaam en brein dankzij deze herhaling steeds meer vertrouwd geraken met de talige en artistieke input, en de prikkels opgeslagen worden in het geheugen. Verder is het belangrijk dat kinderen aanvoelen dat je geen bepaalde voorkeur, richting of idee in je hoofd hebt. Voor een ontspannen en gepassioneerd leraar is dat een koud kunstje…
Tip 2: Kies voor authentiek leren met materialen en creaties van artiesten.
Authentieke materialen en creaties van artiesten zijn niet alleen een meerwaarde voor het creatieve proces, maar openen ook de weg naar authentieke gesprekken en functioneel taalgebruik. De natuurlijke drang die leerlingen ervaren om hun ideeën te delen met hun klasgenootjes, helpt om tot taalproductie te komen en zorgt voor betekenisvolle interacties. Er is telkens minder herhaling en parafrasering nodig. Ook reflectie op het creatief proces is een kans om taal in te oefenen. Taal wordt een middel om na te denken over de persoonlijke keuzes in het creatieve proces. Interactie brengt leerlingen op een veilige en motiverende manier tot een hoger ontwikkelingsniveau. Het is dus fundamenteel dat de leraar zo veel mogelijk interactie tussen kinderen stimuleert en hen tijd geeft om samen antwoorden te vinden.
Tip 3: Zet in op ondernemingszin dankzij interactieve werkvormen in kleine groepjes.
Stimuleer interactie zodat leerlingen naar elkaar leren luisteren, elkaars ideeën proberen te begrijpen, samen dingen uitproberen, samen keuzes maken. Input geven als je de schooltaal Nederlands niet beheerst, is lastig. Leerlingen helpen elkaar om niet gekende woorden uit te beelden, uit te leggen of te vertalen in de thuistaal. Door te luisteren naar het verhaal van hun klasgenoten, ontdekken ze wat hen verbindt. Als een groepslid het niet ziet zitten om te tekenen, maar wel veel verbeelding heeft, zou hij wel originele ideeën kunnen lanceren, die dan vervolgens door een klasgenoot getekend worden. Dat is één van de voordelen van een multidisciplinaire workshop.
Schep een kader waarbinnen de leerlingen zelf hun leerproces in handen kunnen nemen. Geef hen de ruimte om eventueel de weg in de omgekeerde richting af te leggen: eerst ‘doen’ en dan pas ‘denken’. Daag hen uit het toeval te omarmen en ermee aan de slag te gaan. Het is belangrijk om plaats te laten voor datgene wat per definitie niet gepland was tijdens de voorbereiding, vragen waarvoor je zelf misschien geen pasklare antwoorden hebt. Laat kinderen ervaren dat vergissingen soms ook heel goede ideeën kunnen opleveren.
Wanneer toeval een toevalstreffer wordt: Tableau vivant
In de workshop ‘Tableau vivant’ maken de kinderen een schets van iets waarvan of iemand van wie ze houden. De kinderen mogen een woord schrijven bij hun tekening. Dat mag een woord zijn in hun thuistaal. We nemen de tijd om naar hun verhaal te luisteren en proberen de betekenis van hun woord te achterhalen. De individuele tekeningen dienen als input voor het dramaspel. De leerlingen werken in duo’s en zoeken een situatie waarin beide tekeningen een plaats krijgen. Ze beelden het idee samen uit. Dit levend schilderij komt pas echt tot leven wanneer klasgenoten die voor deze activiteit tot een andere groep behoren, geluiden maken voor het tableau vivant. De oefening leert de kinderen dat geluiden op verschillende manieren kunnen worden geïnterpreteerd. Tijdens de voorbereidende oefensessie van de workshop ‘Tableau Vivant’ maakte een junior-collega (een PXL-student) een geluid voor een levend schilderij over een spelletje badminton. De junior-collega maakte – in zijn persoonlijke beleving – het geluid van iemand uit het publiek die chips eet tijdens de sportwedstrijd. De badmintonspeler begon echter te beven als een riet, omdat hij de geluiden die hij hoorde toeschreef aan zijn gewrichten die kraakten! Deze vorm van non-verbale interactie is een mooi voorbeeld om in dialoog te gaan over persoonlijke interpretaties in een interculturele context. Het toeval wordt een toevalstreffer.
Tot slot
Muzische workshops zijn een uitgelezen kans om taal in natuurlijke interactie aan te leren. Taal is het middel om de activiteiten aan te kondigen, erover in interactie te gaan en te reflecteren op het creatieve proces. We hopen dat jullie met minstens evenveel goesting dit pad willen bewandelen en wensen je veel inspirerende en creatieve momenten samen met jullie leerlingen!
Meer info? karen.reekmans@pxl.be
Een impressie van het nieuwe boek ‘Taalduiken en artisticuleren’ van auteurs Karen Reekmans, Elisabeth Henry en Anne-Lore Baeckeland vind je hier.
De illustraties en grafische vormgeving zijn het werk van vier beloftevolle studenten van PXL MAD-projects: Louise Goffin, Laura Kreemers, Christina Lubon en Luca Tsouloulis.Deze uitgave kwam tot stand met de financiële steun van de Nederlandse Taalunie.
Lees ook:
PXL-Education bekroond met Europees Talenlabel 2019
PXL BookBox (3): Vertaalde verbeelding
“Geef les met heel je lichaam, niet alleen met je hoofd”
Hayya! 6 tips om anderstalige kinderen te stimuleren om Nederlands te leren
Anderstalige nieuwkomers leren Nederlands met beelden en muziek
